Jak zbudowany jest staw łokciowy i jakie są jego funkcje?

Staw łokciowy jest jednym z najbardziej złożonych stawów człowieka. Anatomia funkcjonalna łokcia jest wyjątkowa właśnie ze względu na jego położenie i liczne stawy, które go tworzą. Główną funkcją łokcia jest zapewnienie połączenia ramienia z przedramieniem oraz odpowiednie ustawienie i stabilizacja dłoni podczas wykonywania czynności. Zobacz, co jeszcze warto wiedzieć o stawie łokciowym.

Staw łokciowy – anatomia

Staw łokciowy składa się z trzech stawów [1]:

stawu łokciowo-ramiennego (pomiędzy wcięciem bloczka kości łokciowej a bloczkiem kości ramiennej);
stawu ramienno-promieniowego (między głową kości promieniowej a główką kości ramiennej);
stawu promieniowo-łokciowego bliższego (pomiędzy głową kości promieniowej a wcięciem promieniowym kości łokciowej).

Jeśli te trzy struktury są nienaruszone, łokieć jest stabilny i pozwala na wykonywanie określonego zakresu ruchu [3].

Staw łokciowo-ramienny – budowa i właściwości

Staw ramienno-łokciowy to staw zawiasowy, w którym główkę tworzy bloczek kości ramiennej, a panewkę wcięcie bloczkowe kości łokciowej. Panewkę ogranicza wyrostek łokciowy oraz wyrostek dziobasty [4]. Staw ten pozwala na wykonywanie ręką ruchu zgięcia i wyprostu w płaszczyźnie strzałkowej [2].

Staw ramienno-promieniowy – budowa i funkcje

Jest to staw kulisty wolny, który tworzy główka kości ramiennej oraz panewka w postaci dołka głowy kości promieniowej. Staw ramienno-promieniowy łączy się z kością łokciową, więc jego ruchomość jest ograniczona. Umożliwia wykonywanie ruchów prostowania, zgięcia oraz nawracania i odwracania przedramienia [4].

Staw promieniowo-łokciowy bliższy – budowa i zakres ruchu

Staw promieniowo-łokciowy bliższy to staw obrotowy. Główkę w nim tworzy obwód stawowy głowy kości promieniowej, natomiast panewką jest wcięcie promieniowe kości łokciowej oraz powierzchnia więzadła pierścieniowatego kości promieniowej. Dzięki temu można wykonywać ruchy nawracania i odwracania przedramienia [4].

Najważniejsze więzadła stawu łokciowego

Torebka stawowa łokcia jest podtrzymywana przez więzadła łokciowe, zwłaszcza więzadła poboczne: promieniowe (boczne) i łokciowe (przyśrodkowe) [2]. Więzadło poboczne boczne jest wachlarzowate. Składa się z więzadła pierścieniowatego, więzadła pobocznego promieniowego i więzadła pobocznego łokciowego bocznego. Zaczyna się na przednim, dolnym brzegu nadkłykcia bocznego kości ramiennej [4]. Dalej zakręca wraz z więzadłem pierścieniowatym kości promieniowej. Więzadło poboczne boczne stabilizuje staw łokciowy, aby zapobiec szpotawości i niestabilności tylno-bocznej [2].

Natomiast więzadło poboczne przyśrodkowe tworzą trzy wiązki ułożone w trójkąt. Przednia i tylna swój początek mają na dolnym nadkłykciu przyśrodkowym. Wiązka przednia biegnie do wyrostka dziobastego, a tylna kończy swój bieg na wyrostku łokciowym. Trzecia wiązka, poprzeczna, rozciąga się od wyrostka łokciowego do wyrostka dziobastego [4]. Głównym zadaniem tego wiązadła jest stabilizacja stawu ramienno-łokciowego i ochrona przed koślawymi naprężeniami [2].

Główne mięśnie wokół stawu łokciowego

Mięśnie, które działają na staw łokciowy, znajdują się po różnych stronach górnej części ramienia i sięgają do przedramienia. Umożliwiają zgięcie-prostowanie łokcia oraz supinację-pronację przedramienia. Zapewniają także dynamiczną stabilizację stawu łokciowego [3, 4]. Najważniejsze mięśnie otaczające staw łokciowy znajdują się w części [4]:

przedniej: pomagają zginać staw łokciowy np. mięsień dwugłowy ramienia lub mięsień ramienno-promieniowy;
tylnej: umożliwiają prostowanie łokcia np. mięsień trójgłowy ramienia, mięsień łokciowy
bocznej: pozwalają na prostowanie nadgarstka i palców;
przyśrodkowej: dzięki nim możliwe jest zginanie nadgarstka i palców.

Istotne są również tzw. pronatory i supinatory, czyli mięśnie, które umożliwiają nawracanie i odwracanie przedramienia [4]. Aby utrzymać sprawność łokcia, należy w trakcie regularnych ćwiczeń dbać o wzmacnianie i rozciąganie mięśni otaczających staw łokciowy.

Zakres ruchu i funkcje stawu łokciowego

W porównaniu np. z barkiem możliwość wykonywania różnych ruchów w stawie łokciowym jest dość ograniczona. Normalny zakres ruchu łokcia w zgięciu i wyproście wynosi od 0 do 150 stopni, z przeważającym zakresem od 30 do 130 stopni, czyli niezbędnym do wykonywania większości codziennych czynności [3].

Ważną funkcją stawu łokciowego jest supinacja (odwracanie) przedramienia w zakresie 90 stopni oraz pronacja przedramienia (nawracanie) w zakresie 80-90 stopni. Pierwszy ruch umożliwia obrót przedramienia na zewnątrz, a drugi obrót do wewnątrz względem długiej osi ręki. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia struktury łokcia, to najczęściej te dwa ruchy ulegają znacznemu ograniczeniu.

Najczęściej zadawane pytania:

1. Jak dbać o staw łokciowy?

Łokieć pełni ważną rolę podczas wykonywania różnych codziennych czynności. Dlatego też, biorąc pod uwagę złożoność funkcjonalną stawu łokciowego, należy wdrożyć działania profilaktyczne, które wzmocnią jego struktury. Dla zapewnienia stabilności i zmniejszenia obciążenia ścięgien ważne jest wzmacnianie struktur mięśniowych. W tym celu warto wykonywać ćwiczenia wskazane przez rehabilitanta lub trenera, przyczyniające się do utrzymania odpowiedniej równowagi mięśniowej. Należy również zadbać o pełnowartościową dietę, która dostarczy do organizmu składniki odżywcze wspierające zdrowie stawów.

2. Co jeść, aby wspierać staw łokciowy?

Rekomendowaną dietą, która wspiera dobre funkcjonowanie stawów, jest odpowiednio zbilansowana dieta śródziemnomorska. Podstawą jadłospisu są produkty antyoksydacyjne oraz bogate w błonnik pokarmowy. Dlatego zaleca się włączenie do codziennej diety oliwy z oliwek, warzyw, owoców, orzechów, ryb i owoców morza, chudego mięsa z drobiu oraz produktów pełnoziarnistych. Warto również pamiętać o kolagenie, który jest białkiem budującym macierz chrząstki stawowej. Jeśli dieta nie dostarcza odpowiedniej porcji kolagenu, można rozważyć sięgnięcie po łatwo przyswajalny hydrolizat kolagenu w formie suplementu diety, np. 4Flex [5].

Bibliografia:

Blanco Moreno C., Atlas anatomii arteroskopowej dużych stawów, Edra Urban & Partner, 2017.
Chin K. i in., Clinical anatomy and biomechanics of the elbow, Journal of Clinical Orthopaedics and Trauma 20 (2021) 101485.
Bryce Ch. D. i in., Anatomy and Biomechanics of the Elbow, Orthop Clin N Am 39 (2008) 141–154.
Radlak K., Staw łokciowy, Portal Fizjoterapeuty, 2011: https://fizjoterapeuty.pl/anatomia/staw-lokciowy.html
Witryna internetowa: https://4flex.pl/suplementy-diety-4flex/4flex/