Maź stawowa – czym jest i jaką pełni rolę?

Maź stawowa to substancja, która przez smarowanie powierzchni chrząstek zmniejsza tarcie w stawach, dzięki czemu mogą one zapewniać ruchomość składnikom szkieletu. Kiedy ilość mazi stawowej będzie zbyt mała, mogą pojawić się problemy ze stawami. Stan ten wymaga diagnostyki, a niekiedy też leczenia.

Spis treści:

• Czym jest maź stawowa?
• Maź stawowa – gdzie się znajduje?
• Maź stawowa a stawy
• Płyn stawowy – kiedy się go bada?
• Skład mazi stawowej a choroby stawów
• Problemy ze stawami – co negatywnie wpływa na maź stawową?
• Jak zapobiegać chorobom stawów?

Czym jest maź stawowa?

Maź stawowa, inaczej płyn stawowy lub ciecz synowialna, to mieszanina składników osocza, przenikająca przez ściany naczyń krwionośnych błony maziowej i substancji wytwarzanych w stawie. Z osocza przenikają do płynu elektrolity, glukoza, kwas moczowy i białka. Ważnym składnikiem mazi stawowej jest kwas hialuronowy. Znajdują się w niej też elementy komórkowe takie jak monocyty, limfocyty i nieliczne granulocyty, pojedyncze synowiocyty i osteoklasty¹.

W praktyce maź stawowa działa jak smar. Jest to lepka substancja zmniejszająca tarcie w stawach, co umożliwia bezproblemowe przesuwanie się powierzchni stawowych względem siebie. Za produkcję mazi stawowej oraz odżywianie i smarowanie chrząstki stawowej odpowiada błona maziowa².

Maź stawowa – gdzie się znajduje?

W układzie kostno-stawowym człowieka występują trzy rodzaje połączeń kości między sobą: ścisłe, czyli nieruchome, półścisłe albo słabo ruchome oraz wolne, czyli stawy właściwe. Maź stawowa jest składnikiem połączeń półścisłych i wolnych. Składają się one z identycznych elementów, tj. powierzchni stawowych pokrytych chrząstką stawową oraz z wypełnionej płynem stawowym jamy stawowej i torebki stawowe. Łączą one kości o odmiennie ukształtowanych powierzchniach¹.

Maź stawowa a stawy

Staw to ruchome połączenie umiejscowione między składnikami szkieletu zewnętrznego lub wewnętrznego. Zbudowany jest z powierzchni stawowych, torebki stawowej i jamy stawowej. Wyróżnia się różne rodzaje stawów, które można podzielić pod względem³:

• liczby powierzchni stawowych,
• liczby osi, wokół których wykonywane są ruchy w stawie,
• ukształtowania powierzchni stawowych.

Warstwa maziowa niekiedy uwypukla się na zewnątrz jamy stawowej, tworząc tzw. kaletki maziowe budujące połączenie z jamą stawową. Kaletka maziowa ułatwia ślizganie się po znajdujących się w pobliżu ścięgnach lub mięśniach.

Maź stawowa w kolanie umożliwia ruchy dookoła dwóch osi, położonych względem siebie pod kątem prostym. Są to ruchy zgięcia i prostowania, prostowania i obrotowe. Z kolei staw ramienny jest stawem wieloosiowym i między innymi dzięki mazi stawowej możliwy jest w nim ruch zgięcia i wyprostu, odwodzenia i przywodzenia oraz rotacji wewnętrznej i zewnętrznej⁴.

Płyn stawowy – kiedy się go bada?

Badanie płynu stawowego wykorzystuje się w diagnostyce różnych chorób. Lekarz może je zlecić przy podejrzeniu takich schorzeń jak⁵:

• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• choroba zwyrodnieniowa stawów z odczynem zapalnym,
• zapalenie wywołane przez drobnoustroje,
• zapalenie związane z obecnością kryształów w stawie,
• zapalenie towarzyszące zaburzeniom metabolicznym takim jak dna moczanowa.

Skład mazi stawowej a choroby stawów

Toczący się w błonie maziowej jamy stawowej proces zapalny i towarzyszące mu zmiany zachodzące lokalnie w stawach związane z postępującym zwyrodnieniem powodują zmiany w składzie płynu stawowego. Dochodzi do zmiany cech fizykochemicznych płynu zapalnego, zmian zawartości białek, substancji niskocząsteczkowych oraz liczby i rodzaju składników komórkowych⁵.

W przypadku chorób stawów związanych z mazią obniża się pH zapalnego płynu stawowego w porównaniu ze stanem prawidłowym. Ponadto zmienia się zabarwienie płynu zapalnego oraz dochodzi do jego mętnienia. W badaniu najczęściej ocenia się liczbę i rodzaj krwinek białych, cechy fizyczne płynu, obecność kryształów i ich zróżnicowanie oraz wykonuje się badanie mikrobiologiczne i biochemiczne płynu⁵.

Niestety pobieranie mazi stawowej jest zabiegiem inwazyjnym, który może prowadzić do wielu powikłań. Do najczęstszych należą wewnątrzstawowe zakażenia bakteryjne, krwawienia dostawowe oraz reakcje alergiczne na środki wykorzystane do znieczulenia lub dezynfekcji skóry⁵.

Problemy ze stawami – co negatywnie wpływa na maź stawową?

Wraz z wiekiem, na skutek działania czynników zewnętrznych lub przez nadmierny wysiłek może dojść do zmniejszenia ilości płynu stawowego, przez co pojawią się problemy z poruszaniem. Negatywnie na stan płynu stawowego wpływają takie czynniki jak:

• brak aktywności fizycznej,
• stany zapalne,
• infekcje,
• choroby przewlekłe,
• urazy i kontuzje,
• obniżona odporność.

Niestety mazi stawowej nie da się odbudować ani zwiększyć jej poziomu w stawach. Chcąc zadbać o jej ilość i jakość oraz sprawić, by nastąpiła jej regeneracja i odbudowa, trzeba zatroszczyć się o stawy jako całość. Należy przede wszystkim unikać powyższych czynników mających negatywny wpływ na maź stawową⁶.

Jak zapobiegać chorobom stawów?

Dla zdrowia stawów ważne jest stosowanie zbilansowanej diety bogatej w substancje odżywcze oraz unikanie niedoborów witamin i minerałów. Duże znaczenie dla stawów ma też regularna aktywność fizyczna i dbanie o odpowiedni poziom tkanki tłuszczowej, celem uniknięcia otyłości. Nadmiar kilogramów przyczynia się do nadmiernego zużycia mazi stawowej, co prowadzi do ścierania się powierzchni stawowych⁶.

W celu zadbania o stan i ilość mazi stawowej należy podjąć się leczenia chorób stawów. Jeśli więc pojawią się z nimi problemy, powinno nas to skłonić do odbycia wizyty u lekarza, który przeprowadzi diagnostykę i zaplanuje optymalne leczenie. W zależności od zdiagnozowanej choroby może zalecić zmianę trybu życia i wyeliminowanie złych nawyków, a także farmakoterapię, suplementację lub zastrzyki. Podsumowując, aby dowiedzieć się, jakie podejście będzie dla nas najlepsze, trzeba odbyć konsultację lekarską.

Najczęściej zadawane pytania dotyczące mazi stawowej:

1. Co powoduje brak mazi stawowej?

Do zmniejszenia ilości mazi stawowej dochodzi w przebiegu chorób stawów, m.in. reumatoidalnego zapalenia stawów czy choroby zwyrodnieniowej.

2. Jak wspomóc produkcję mazi stawowej?

Dla zdrowia stawów warto stosować zdrową dietę i pamiętać o codziennej aktywności fizycznej.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Choroby układu ruchu (witryna internetowa: http://www.wydawnictwopzwl.pl/download/204700200.pdf (dostęp: 2020.10.20.)).
2. Hyc A., Iwan A., Moskalewski S., Budowa i czynność prawidłowej błony maziowej, Reumatologia 2012; 50, 6: 501–506.
3. Marecki B., Anatomia funkcjonalna w zakresie studiów wychowania fizycznego, Poznań, 2004, 28-39.
4. Bochenek A., Ciechanowski S., Krzystałowicz F. i in., Anatomia człowieka, T.1, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2015.
5. Lis K., Płyn stawowy w diagnostyce laboratoryjnej, Słupskie Prace Biologiczne 5 • 2008, 103-113.
6. Guła Z., Korkosz M., Choroba zwyrodnieniowa stawów, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/65000,choroba-zwyrodnieniowa-stawow (dostęp: 2020.10.20.)).