Staw kolanowy, czyli największy staw w organizmie człowieka, jest skomplikowany pod względem swojej budowy. Z tego powodu jest narażony na różnego typu urazy i zwyrodnienia. Zobacz, jak wygląda budowa i anatomia kolana oraz jak dbać o ten narząd, by uniknąć trudnych w leczeniu uszkodzeń tkanek.
Spis treści:
- Budowa i anatomia kolana
- Funkcja kolana
- Problemy zdrowotne z kolanami – diagnostyka
- Schorzenia stawu kolanowego
- Jak dbać o kolana?
Budowa i anatomia kolana
Jest ono stawem zawiasowym, łączącym mocną kość, kość udową z kością goleni (piszczelową). Jest największym stawem człowieka, a jednocześnie najbardziej podatnym na urazy. Warto przyjrzeć się, jak wygląda anatomia kolana.
Węższa kość podudzia, nazywana strzałką, znajduje się po zewnętrznej stronie piszczeli. Z przodu stawu kolanowego znajduje się rzepka. Ta kość o owalnym kształcie znajduje się w ciągu ścięgna mięśnia czworogłowego uda i poprawia jego mechanikę na przedniej części kolana. Powierzchnie stawowe kości udowej, kości piszczelowej i rzepki tworzące staw kolanowy są pokryte chrząstką stawowa. [1]
Jej budowa jest nieco podobna do powierzchni łożyska kulkowego. Mam za zadanie umożliwić poruszanie się kości względem siebie. Wewnątrz stawu kolanowego znajdują się również dwie łąkotki, które pomagają równomiernie rozłożyć nacisk wywierany przez kość udową na piszczel. Staw kolanowy jest otoczony torebką stawową, która pomaga w jego stabilizacji. Zawiera ona maź stawową, która pełni funkcję odżywczą. [1]
Więzadła kolana
Staw kolanowy podpierają cztery więzadła. Ich zadaniem jest utrzymywanie go w zwartości i sterowanie jego ruchami (zgięcie i prostowanie, ruchy rotacyjne). [1]
Rozróżnia się:
- więzadło przyśrodkowe,
- więzadło poboczne – po zewnętrznej stronie kolana,
- więzadła krzyżowe przednie,
- więzadło krzyżowe tylne.
W przypadku poważnych kontuzji kolana, na przykład w trakcie uprawiania forsownych sportów, więzadła mogą ulec naciągnięciu, a niekiedy nawet zerwaniu. [1]
Mięśnie kolana
Dwie główne grupy mięśni umożliwiają ruch w stawie kolanowym za pośrednictwem krzyżujących się na kolanie ścięgien. Mięśnie tylnej grupy uda znajdują się z tyłu i pracują wtedy, gdy unosi się piętę w kierunku pośladków. Z kolei czworogłowy uda znajduje się z przodu i kurczy się podczas prostowania nogi oraz wykonywania takich czynności, jak wspinanie się na schody.
Ścięgno mięśnia czworogłowego uda, rzepka i ścięgno rzepki pochłaniają znaczną część energii wytworzonej podczas ruchów stawu wykonywanych w obciążeniu i czasem mogą być źródłem bólu kolana. Mowa wówczas o bólu przedniej części stawu. [1]
Funkcja kolana
Konstrukcja elementów stawu kolanowego umożliwia podtrzymywanie masy ciała i zapewnia przenoszenie sił i mocy potrzebnej do wykonywania różnych czynności fizycznych:
- wstawania z pozycji siedzącej,
- ruchy zginania i prostowania kolana,
- podnoszenie i przenoszenie ładunków,
- wchodzenie lub schodzenie po schodach,
- bieganie. [1]
Staw kolanowy jest podatny na urazy, w tym na skręcenie, działanie sił bocznych czy naciągnięcie. Mogą one prowadzić do uszkodzenia powierzchni stawów, łąkotki bocznej lub więzadeł. [1]
Problemy zdrowotne z kolanami – diagnostyka
Dolegliwości w obrębie kolan mogą przybierać różne symptomy. Najczęściej spotykane to te, które znajdziesz poniżej.
Związane z bólem i ograniczeniem ruchomości:
- wrażliwość na ucisk.
- ból po okresie nieaktywności,
- ból spoczynkowy,
- ograniczone ruchy podczas wchodzenia po schodach, kucania, podchodzenia pod górę. [2]
Inne objawy:
- obrzęki
- wysięk do stawu,
- uczucie sztywności lub niestabilności,
- zablokowania,
- odgłosy ze stawu podczas ruchu. [2]
Podczas badania diagnostycznego lekarz oprócz wyżej wymienionych objawów bierze też pod uwagę wcześniejsze problemy zdrowotne, a także przebyte operacje, punkcje, terapie. Duże znaczenie dla postawienia prawidłowej diagnozy ma też znajomość stylu życia pacjenta, na przykład, czy uprawia on sport lub wykonuje obciążającą pracę. [2]
Dlatego pierwszym krokiem jest zawsze wywiad lekarski. Kolejnym jest obserwacja, czyli między innymi określenie wzorca ruchu, zbadanie zmian skórnych, obrzęków, krwiaków i blizn. Następnie lekarz przechodzi do badania palpacyjnego, czyli sprawdza dotykowo stan kości, więzadeł, ścięgien i szpary stawowej. [2]
Konieczne jest także zbadanie ruchomości stawu kolanowego, które polega na tym, że lekarz poleca pacjentowi przeprowadzenie określonych czynności. Może to być wykonanie zgięcia, wyprostu i rotacji. [2]
Zobacz, jakie urazy i schorzenia stawu kolanowego są najczęściej diagnozowane.
Schorzenia stawu kolanowego
Pierwszym sygnałem, że staw kolanowy nie działa prawidłowo, najczęściej jest ból kolana o podłożu mechanicznym. Może pojawić się w wyniku nadmiernego naciągnięcia, przeciążenia lub skręcenia struktur stawu. Jego rolą jest powstrzymanie przez dalszym nadmiernym działaniem na kolano, czyli zaprzestanie ruchu lub odciążenie stawu. Może wystąpić bez następczych uszkodzeń, ale może także być symptomem urazu. [1]
Występuje on wówczas, gdy przeciążenie tkanek miękkich jest zbyt duże i prowadzi od ich uszkodzenia. Te struktury przechodzą proces gojenia, jednak nie zawsze pozwala on na ich całkowitą naprawę. Mogą stać się też osłabione i mniej sprawne. [1]
Urazy wiązadeł
Są one szczególnie niebezpieczne, ponieważ mogą doprowadzić do trwałego kalectwa. Dochodzi do nich najczęściej na skutek dużych sił gwałtownie oddziałujących na staw. Więzadła krzyżowe i poboczne ulegają uszkodzeniu w miejscu przyczepu do kości lub w części ścięgnistej. W wyniku takiego urazu często dochodzi do ostrej lub przewlekłej niestabilności stawu kolanowego. [3]
Przy odpowiednio dobranym leczeniu rokowania po takich urazach są dobre. Należy zadbać o długotrwałe usprawnianie i minimalizację zaniku mięśnia czworogłowego uda. Powikłaniami mogą być jednak przykurcze, nawroty niestabilności i zmiany zwyrodnieniowe stawu. [3]
Urazy łąkotek
Występują one przeważnie u osób młodych, najczęściej sportowców i zwykle dotyczą łąkotki przyśrodkowej. Ból jest zlokalizowany na wysokości szpary stawowej. Towarzyszą mu obrzęk i wysięk w stawie oraz uczucie przeskakiwania w kolanie. Obecnie najbardziej zalecanym postępowaniem w przypadku podejrzenia uszkodzenia łąkotki jest artroskopia stawu kolanowego. [3]
Zwichnięcie i skręcenie kolana
Staw kolanowy może ulec skręceniu lub zwichnięciu. W zależności od tego, jak poważny jest to uraz, może skutkować ostrą lub przewlekłą niestabilnością stawu. Może także wywołać zapalenie błony maziowej i kaletek.
Skręcenie polegający na przekroczeniu fizjologicznego zakresu ruchu w stawie. Powoduje uszkodzenie jednostki mięśniowo-ścięgnistej. Naderwanie stawu to z kolei uszkodzenie stabilizatorów torebkowo-więzadłowych. [3]
Urazom tym towarzyszy:
- ból,
- obrzęk stawu,
- krwiak oraz,
- upośledzenie funkcji kończyny. [3]
Skręcenia dzieli się na:
- niewielkie,
- umiarkowane,
- ciężkie. [3]
Zwichnięcie jest to natomiast uszkodzenie, w którym dochodzi do utraty prawidłowej łączności powierzchni stawowych kości połączonych torebką stawową. Jest to ciężki uraz, który prowadzi do zerwania wiązadeł. [3]
Jak dbać o kolana?
Aby uniknąć wyżej wymienionych urazów, przede wszystkim należy zawsze dbać o rozgrzewkę przed wykonywaniem aktywności fizycznych, zwłaszcza bardzo obciążających kolana. Warto także wdrożyć działania profilaktyczne, takie jak ćwiczenia na stawy kolanowe, najlepiej zalecone przez fizjoterapeutę. [3]
Aby uniknąć zwyrodnienia stawu kolanowego, warto natomiast zadbać o odpowiednią dawkę ruchu, utrzymywać prawidłową masę ciała oraz wdrożyć dobrze dobraną dietę. Pomocne mogą być również preparaty z kolagenem, które odżywiają wnętrze stawów.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące stawu kolanowego:
1. Czy kolano jest stawem?
Tak. Staw kolanowy jest największym stawem w ciele człowieka, nazywanym stawem zawiasowo-obrotowym. Stanowi połączenie uda z podudziem (łączy kość udową z kością piszczelową).
2. Jak pracuje staw kolanowy?
Kolano charakteryzuje się bardzo złożoną mechaniką. W przypadku, gdy staw w pozycji wyprostowanej się utrzymuje, na panewkach kości piszczelowej ustawiają się przednie części kłykci kości udowej. Gdy dochodzi do stopniowego zginania się kolana, z panewką kości piszczelowej zaczynają stykać się bardziej zakrzywione części kłykci kości udowej.
3. Jak zregenerować staw kolanowy?
Sprawność uszkodzonym stawom kolanowym można przywrócić m.in. poprzez odpowiednio dobraną rehabilitację. Natomiast w przypadku poważnych zmian, koniecznością może okazać się operacja.
Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.
Bibliografia:
[1] Co należy wiedzieć o budowie kolana, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Medi Page – https://medipage.pl/pl/p/file/4b501b6606bb62aedba2e2e640178e2b/Rozdzial2_kolano.pdf (dostęp 06.06.2023) [2] Fossum Ch., Sommerfeld P., Tempelhof S.: Diagnostyka (staw kolanowy), Edra Urban & Partner https://edraurban.pl/layout_test/book_file/141/technikiosteopatycznetom1.pdf (dostęp 06.06.2023) [3] Libura M.: Urazy stawu kolanowego, uraz w obrębie kolana, Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, 2023 – https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/130008,urazy-stawu-kolanowego-uraz-w-obrebie-kolana (dostęp 06.06.2023)
