Anatomia i funkcje więzadeł w ludzkim ciele

Więzadła są ważnymi elementami układu ruchu, które pomagają utrzymać stabilność stawów i wspierają ciało podczas ruchu. Choć wcześniej uważano je za struktury bierne, współczesne badania pokazują, że pełnią aktywną rolę w utrzymaniu równowagi stawów i wyczuwaniu ich położenia. [1] Poznaj budowę, funkcje więzadeł w ludzkim ciele.

Spis treści:

• Czym jest więzadło?
• Z czego zbudowane są więzadła?
• Jak zbudowane są więzadła?
• Więzadła – funkcje w ciele człowieka
• Rodzaje więzadeł
• Więzadło a ścięgno - podstawowe różnice
• Jak aktywność fizyczna wpływa na więzadła?

Czym jest więzadło?

Więzadło to silna, gęsta struktura kolagenowa, która łączy ze sobą kości, zapewniając stabilność stawów i kontrolując ich ruch. Więzadła są zbudowane z równolegle uporządkowanych włókien, które nadają im wytrzymałość na rozciąganie. Więzadła są umiejscowione w różnych miejscach w ciele i mogą różnić się rozmiarem, kształtem oraz sposobem przyczepu do kości. Miejsca te nazywane są entezami. Część więzadeł jest luźna, a część bardziej napięta, w zależności od pozycji kości i sił, które na nie działają. Więzadła nie tylko stabilizują stawy, ale również zawierają struktury, które umożliwiają odbieranie bodźców czuciowych, takich jak ból czy propriocepcja (czucie pozycji stawu). [1]

Z czego zbudowane są więzadła?

Więzadła są złożonymi strukturami zbudowanymi głównie z kolagenowych włókien. Biochemicznie, więzadła składają się w 2/3 z wody, a w pozostałej części z substancji stałych. Głównym składnikiem stałym jest kolagen, który stanowi 75% suchej masy więzadeł. Większość kolagenu to typ I, choć znajdują się w nich także inne typy. Oprócz kolagenu w skład więzadeł wchodzą także proteoglikany, takie jak dekorina i biglikan, które są istotne w interakcji włókien, a także w zatrzymywaniu wody i czynników wzrostu. Więzadła zawierają również elastynę, która sprawia, że niektóre więzadła są bardziej elastyczne niż ścięgna. [1]

Jak zbudowane są więzadła?

Jeśli przyjrzeć się więzadłom pod mikroskopem, można dostrzec, jak skomplikowana jest ich struktura. Podstawową komórkową jednostką są fibroblasty, które otaczają macierz, w tym włókna kolagenowe, które stanowią zwinięte struktury. Te skręcające pasma mają zdolność do odkształcania się, co oznacza, że więzadła mogą się rozciągać bez trwałego uszkodzenia pod wpływem rosnącego obciążenia. Fibroblasty w więzadłach są długie, cienkie i lekko pulchne.

Więzadła posiadają również strukturę zwaną epiligamentem – cienką warstwą bogatą w naczynia krwionośne, która zaopatruje więzadło w niezbędne substancje odżywcze. Pomimo że same więzadła mają niewiele naczyń krwionośnych – są nimi otoczone. W miejscu przyczepu więzadła do kości znajduje się większa ilość włókien nerwowych, pozwalając na lepsze czucie i reakcje na zmiany pozycji stawów. [1]

Więzadła - funkcje w ciele człowieka

Więzadła pełnią kilka funkcji, które mają bezpośredni wpływ na stabilność i prawidłowe funkcjonowanie stawów. [1, 2]

• Stabilizacja stawów – stabilizują stawy, utrzymując normalną przestrzeń stawową i zapobiegając nadmiernym ruchom kości względem siebie. Każde więzadło reaguje na siły działające na staw, a jego różne części pomagają w zapobieganiu nieprawidłowym ruchom kości.
• Elastyczność i wchłanianie energii – więzadła potrafią rozciągać się pod wpływem obciążeń, a po ich zdjęciu wracają do swojego pierwotnego kształtu. Dzięki temu absorbują siły działające na stawy, zapobiegając uszkodzeniom.
• Propriocepcja – kiedy więzadła się napinają, wysyłają sygnały do mięśni, aktywując ich skurcze. To pomaga utrzymać świadomość pozycji stawów.

Rodzaje więzadeł

Więzadła można klasyfikować na różne sposoby, w zależności od ich lokalizacji i funkcji w organizmie. Podstawowy podział obejmuje: [3]

• więzadła wewnątrztorebkowe (ligamentum intracapsulare), np. więzadło okrągłe głowy kości udowej i więzadła krzyżowe;
• więzadła torebkowe (ligamentum capsulare), np. biodrowo-udowe i kulszowo-udowego;
• więzadła zewnątrztorebkowe (lLigamentum extracapsulare), np. więzadło poboczne przyśrodkowe kolana.

Więzadła znajdują się niemal w całym ciele. Stanowią ważny element stawów, np. kolanowego czy biodrowego oraz kręgosłupa – ale nie tylko. Wyróżnia się także więzadła żołądka, jajników, macicy czy krtani. Rodzajów więzadeł w całym ciele człowieka jest bardzo wiele. Na przykładzie stawu kolanowego można wyróżnić więzadła wewnętrzne, które obejmują więzadło krzyżowe przednie i tylne oraz zewnętrzne stawu. Te z kolei dzielą się na więzadło poboczne- piszczelowe, więzadło poboczne strzałkowe, więzadło podkolanowe skośne czy więzadło podkolanowe łukowate. [4]

Więzadło a ścięgno - podstawowe różnice

Więzadła i ścięgna są podobnymi strukturami, ponieważ obie składają się głównie z kolagenowych włókien, ale pełnią różne funkcje i mają różne właściwości mechaniczne. Więzadło łączy kości, stabilizując staw i ograniczając jego ruchy. Z kolei ścięgno łączy mięsień z kością, przekazując siłę generowaną przez mięsień na układ szkieletowy, umożliwiając tym samym ruch. [1]

Jak aktywność fizyczna wpływa na więzadła?

Więzadła to wyjątkowo ważne struktury w ciele człowieka – szczególnie w kontekście ruchu. Reagują na obciążenia dynamiczne poprzez odpowiednie rozciąganie i adaptację do zmieniających się warunków mechanicznych. Oznacza to, że pozwalają zginać, prostować oraz skręcać ciało i poruszać się na co dzień. Jednak z czasem mogą stracić swoją elastyczność. Wpływa na to naturalny proces starzenia, ale także siedzący tryb życia. Wówczas więzadła zaczynają sztywnieć, prowadząc do ograniczenia zakresu ruchów. Przykurcze więzadeł mogą także spowodować niewłaściwą postawę ciała.

Aktywność fizyczna sprawia, że więzadła stają się bardziej giętkie i wytrzymałe. Dzięki temu z większą łatwością możesz wykonywać różne ruchy: od zwykłego sięgania po coś na górnej półce po bardziej wymagające aktywności. Ruch wpływa również na propriocepcję, czyli zdolność odczuwania pozycji stawów. Regularne ćwiczenia pomagają więzadłom zachować zdolność do przekazywania sygnałów sensorycznych, a to wpływa na lepszą koordynację ruchów i stabilizację ciała. [5]

Najczęściej zadawane pytania o więzadła:

1. Czym jest więzadło krzyżowe ACL?

ACL (Anterior Cruciate Ligament) to przednie więzadło krzyżowe. Jest to jedno z najważniejszych więzadeł w stawie kolanowym [2], które łączy kość udową z kością piszczelową.

Aby wzmocnić więzadła i poprawić ich elastyczność, regularnie wykonuj ćwiczenia rozciągające i wzmacniające, takie jak taniec czy joga. Na przykład leżenie na plecach z uniesioną klatką piersiową, wspierając się na ramionach (pozycja ryby w jodze) – pomaga rozciągnąć więzadła szyjne i górnej części kręgosłupa. Pozycja świecy wspomaga elastyczność dolnej części pleców i bioder, a „koci grzbiet" wpływa na poprawę elastyczności więzadła wzdłuż całego kręgosłupa. [5] Aby dobrać ćwiczenia do swoich potrzeb i możliwości – skorzystaj z porad fizjoterapeuty czy doświadczonego instruktora.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Heybeli, N., Kömür, B., Yılmaz, B., & Güler, O. (2016). Tendons and ligaments. In Musculoskeletal Research and Basic Science (pp. 465-482)
2. Frank, C. B. (2004). Ligament structure, physiology and function. Journal of Musculoskeletal and Neuronal Interactions, 4(2), 199.
3. Paraskevas, G. K. (2011). Human ligaments classification: a new proposal. Folia Morphologica, 70(2), 61-67.
4. Sokołowska-Pituchowa J., Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, s. 169-171
5. Walczyk, D., Uba-Guminiak S., Wpływ jogi na stan funkcjonalny w obrębie narządu ruchu w: Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, 3 (2016). [Dostęp online: 14.01.2025]