Rodzaje stawów w ciele człowieka oraz ich funkcje

Stawy u człowieka, czyli połączenia maziowe, to najbardziej ruchome i jednocześnie najbardziej złożone połączenia kości [1]. Stanowią element odpowiedzialny za wykonywanie podstawowych ruchów oraz utrzymanie prawidłowej postawy. To właśnie dzięki stawom możemy przemieszczać się i wykonywać czynności dnia codziennego. Dowiedz się, jakie są stawy u człowieka i poznaj ich funkcje!

Spis treści:

• Co to są stawy u człowieka?
• Schemat budowy stawu
• Stawy u człowieka – rodzaje
• Liczba osi ruchu i ukształtowania powierzchni stawowych
• Liczba powierzchni stawowych
• Funkcje stawów w ciele człowieka
• Co robić, aby utrzymać stawy w dobrej kondycji?

Co to są stawy u człowieka?

Stawy są ruchomymi połączeniami umiejscowionymi między składnikami szkieletu zewnętrznego lub wewnętrznego. Każdy staw składa się z powierzchni stawowych, torebki stawowej i jamy stawowej. Poszczególne stawy różnią się od siebie zadaniami biologicznymi, przez co mają różną budowę i ruchomość [1].

Gdzie znajdują się stawy u człowieka? Stawy występują tak naprawdę w obrębie całego ciała, umożliwiając poruszanie. W stawach problem stanowi duże tarcie, dlatego powierzchnie stawowe kości pokryte są odporną na ścieranie chrząstką szklistą [1].

Schemat budowy stawu

Staw człowieka składa się z następujących elementów [2]:

• główka stawu,
• panewka stawowa,
• chrząstka szklista pokrywająca powierzchnie stawowe,
• błona maziowa torebki stawowej,
• błona włóknista torebki stawowej,
• maź stawowa,
• więzadło wzmacniające torebkę stawową.

Stawy u człowieka – rodzaje

Stawy dzieli się pod względem [1]:

• liczby osi, wokół których wykonywane są ruchy w stawie,
• liczby powierzchni stawowych,
• ukształtowania powierzchni stawowych.

Liczba osi ruchu i ukształtowania powierzchni stawowych

Ze względu na ukształtowanie powierzchni stawowych i rodzaj wykonywanych ruchów wyróżnić można stawy jednoosiowe, dwuosiowe i wieloosiowe, czyli stawy o jednym, dwóch i trzech stopniach swobody ruchów. Warto także wiedzieć, jakie stawy zaliczają się do poszczególnych grup [1].

Stawy jednoosiowe

Do jednoosiowych zaliczamy staw: zawiasowy, obrotowy i śrubowy. W stawie zawiasowym mogą zachodzić ruchy zginania i prostowania, a przykładem są stawy międzypaliczkowe. Większe możliwości zapewnia staw obrotowy, którym można wykonywać ruch obrotowy w obie strony tak jak np. w stawie promieniowo-łokciowym bliższym. Ostatnim typem stawu jednoosiowego jest staw śrubowy, który zapewnia ruch obrotowy wokół osi podłużnej połączony z równoczesnym ruchem posuwistym wzdłuż tej osi. Takie ruchy wykonywane są np. w stawie szczytowo-obrotowym [1].

Stawy dwuosiowe

Do grupy stawów dwuosiowych zalicza się staw kłykciowy i staw siodełkowy. Za pomocą stawu kłykciowego można wykonywać ruchy zginania i prostowania, odwodzenia i przywodzenia, a także obwodzenia. Z połączenia wszystkich tych ruchów powstaje złożony ruch obwodzenia ręki. Typowym przykładem stawu siodełkowego jest staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka, w którym można przywodzić, odwodzić, przeciwstawiać i odprowadzać kciuk. Połączenie ruchów umożliwia obwodzenie [1].

Stawy wieloosiowe

Do stawów wieloosiowych zalicza się stawy kuliste, które dzielą się na stawy kuliste wolne oraz stawy kuliste panewkowe. Ruchy w stawach kulistych mogą odbywać się wokół dowolnych osi. Stawem kulistym wolnym jest np. staw ramienny, z kolei przykładem stawu kulistego panewkowego jest staw biodrowy [1].

Liczba powierzchni stawowych

Podział obejmuje stawy proste i złożone. Stawy proste to takie, które tworzą jedynie dwie kości. Przykładami są stawy międzypaliczkowe, stawy ramienne oraz stawy biodrowe. Stawy złożone zbudowane są z więcej niż dwóch kości. Przykładem jest staw skroniowo-żuchwowy czy staw mostkowo-obojczykowy [1].

Funkcje stawów w ciele człowieka

Wszystkie stawy u człowieka tworzą bierną część układu ruchu. Są podporą i swego rodzaju rusztowaniem dla mięśni, ponadto ochraniają narządy. Dzięki stawom możemy się poruszać [1].

Podstawowe rodzaje ruchów w stawach to:

• zginanie,
• prostowanie,
• wyprost,
• odwodzenie,
• odwiedzenie,
• przywodzenie,
• przywiedzenie
• nawracanie,
• nawrócenie,
• odwracanie,
• odwrócenie,
• obracanie,
• obrót,
• wysuwanie,
• cofanie,
• unoszenie,
• obniżanie,
• wysunięcie,
• cofnięcie,
• uniesienie,
• obniżenie,
• skręcanie,
• skręt,
• obwodzenie,
• repozycja,
• przeprost.

Biorąc pod uwagę liczbę ruchów, jakie można wykonywać w stawach, jasne staje się, dlaczego są one nazywane najbardziej ruchomymi połączeniami kości.

Co robić, aby utrzymać stawy w dobrej kondycji?

Do pogorszenia kondycji stawów przyczyniają się czynniki takie jak: nadwaga, osłabienie mięśni otaczających staw, uprawianie sportu, zaburzenia budowy stawu czy czynniki zawodowe, np. częste klęczenie lub zginanie kolan, podnoszenie ciężkich przedmiotów i długotrwałe stanie [3]. Kluczem do sukcesu jest odpowiednie dbanie o stawy.

Aby jak najdłużej utrzymać stawy w dobrej kondycji, przestrzegaj następujących zasad [3]:

• Zadbaj o utrzymanie prawidłowej masy ciała i – jeśli trzeba – zrzuć zbędne kilogramy.
• Dbaj o kondycję fizyczną, uprawiając sporty.
• Unikaj wykonywania czynności powodujących dyskomfort stawów.
• Rozważ spożywanie suplementu diety, który pomoże uzupełnić dietę o składniki odżywcze wspierające zachowanie aparatu ruchu w dobrej kondycji.
• Oszczędzaj swoje stawy.
• Wykonuj zalecone ćwiczenia przez fizjoterapeutę.

Najczęściej zadawane pytania:

1. Do czego służą stawy w ciele człowieka? 

Podstawową funkcją stawów jest umożliwienie wykonywania ruchów ciała. Co ważne, nie są częścią kości, lecz stanowią połączenie przynajmniej dwóch kości, dzięki któremu możliwe jest przemieszczanie się jednej w stosunku do drugiej. Każdy staw może mieć nieco inną budowę i zadanie biologiczne. Stawy znajdują się w całym stawie człowieka. Ze względu na rodzaj wykonywanych ruchów wyróżnia się stawy jednoosiowe, dwuosiowe i wieloosiowe, czyli o jednym, dwóch i trzech stopniach swobody ruchów. Warto pamiętać, że dobrze dotlenione i ukrwione stawy działają płynniej i szybciej reagują ochronnie na drobne uszkodzenia. 

2. Jak dbać o swoje stawy? 

Dbanie o stawy w ciele jest kluczowe dla utrzymania zdrowia i zakresu ruchu, szczególnie że wraz z wiekiem mogą one ulegać osłabieniu. Ważna jest regularna aktywność fizyczna – spacerowanie, spokojne pływanie, jazda na rowerze są mniej obciążające dla stawów niż bardziej szybkie i intensywne treningi. Joga i pilates pomagają w utrzymaniu elastyczności stawów i zwiększają zakres ich ruchu. Warto także zadbać o dietę m.in. o spożywanie kwasów omega-3. Znajdują się one głównie w rybach (np. łosoś, makrela), nasionach chia czy siemienia lnianego. Pamiętaj również, że nadmierna masa ciała zwiększa obciążenie stawów, zwłaszcza kolan, bioder i pleców. 

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Marecki B., Anatomia funkcjonalna w zakresie studiów wychowania fizycznego, Poznań, 2004.
2. Ignasiak Z., Anatomia układu ruchu, Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2013.
3. Guła Z., Korkosz M., Choroba zwyrodnieniowa stawów, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017.